Temel Topraklama Uygulamalarında Topraklama Kazığı mı, Levhası mı? Yönetmeliğe Uygun Seçim Rehberi
Bu soru, birçok elektrik tesisatı projesinde karşımıza çıkmaktadır. Topraklama levhası, bakır toprak kablosunun takılı olduğu yere gömülü metal bir plaka olarak işlev görürken, topraklama kazığı ise enerjinin toprağa aktarılmasını sağlayan köşebent profil yapısına sahip bağlantı elemanıdır. Ayrıca, temel topraklama sayesinde elektrikli cihazların neden olabileceği kaçak akımların insanlara zarar vermesi önlenmektedir.
Bu rehberde, topraklama kazığı ve levhası arasındaki farkları, seçim kriterlerini ve yönetmeliklere uygun uygulama yöntemlerini anlatacağız.
Topraklama Levhası ve Kazığı Nedir?
Topraklama sisteminde iki temel eleman bulunmaktadır: levhalar ve kazıklar. Bu iki elemanın işlevi benzer olsa da yapıları ve kullanım alanları farklıdır.
Topraklama Levhası
Bakır toprak kablosunun takılı olduğu yere gömülü bir metal plakadır. Bu plakalar genellikle toprakla doğrudan temas halinde olan, gömülü ince bakır levhalardır. Zemin seviyesinin en az 75 santim altına gömülmelidir. Topraklama tesislerinde yaygın olarak 1m x 0.5m veya 0.7m x 0.7m boyutlarında bakır levhalar kullanılmaktadır. Levhanın üst kenarı toprak yüzeyinden en az 1m aşağıda olmalıdır.
Topraklama Kazığı
Topraklama sisteminde enerjinin toprağa aktarılmasını sağlayan köşebent profil yapısına sahip kritik bağlantı elemanlarıdır. Bu kazıklar, toprak ile sürekli temasta bulunduğu için korozyona karşı dayanıklı sıcak daldırma galvaniz kaplamaya sahip olması gerekmektedir. İsteğe bağlı olarak 2m, 1.5m veya 1m boylarında üretilebilmektedir.
Günümüzde topraklama kazığı daha yaygın kullanılmaktadır. Çünkü levha topraklayıcı ile şerit topraklayıcı karşılaştırıldığında, aynı malzeme miktarı için şerit topraklayıcıda yayılma direncinin yaklaşık %66 azaldığı hesaplanmıştır. Bu nedenle levha topraklayıcı yerine şerit topraklayıcı kullanmak daha ekonomik olmaktadır.
Pratikte, 25-30mm çapında ve 2.5m uzunluğundaki borular çok kullanılmaktadır. Paralel bağlanacak elektrotlar birbirinden en az kendi boyunun iki katı kadar uzağa yerleştirilmelidir. Çünkü bir elektrodun yayılma sahası kendi boyunun yaklaşık iki katı kadardır.
Topraklama Levhası Mı Topraklama Kazığı Mı?
Elektrik tesisatlarında güvenliğin sağlanmasında en kritik unsurlardan biri doğru topraklamadır. Topraklama, sistemde meydana gelebilecek kaçak akımları toprağa yönlendirerek hem insan hayatını hem de cihazları koruma altına almaktadır. Ancak doğru topraklama yalnızca yapılmasıyla değil, kullanılan ekipmanın yapısı ve uygulama alanına uygun seçilmesiyle mümkündür. Bu noktada en sık karşılaşılan sorulardan biri, “temel topraklama uygulamalarında kazık mı yoksa levha mı kullanılmalıdır?” sorusudur.
Topraklama kazığı, genellikle galvanizli çelik veya bakır malzemeden üretilen, sivri uçlu ve silindirik yapıda bir iletkendir. Yumuşak zeminlerde ve derinliğe inmenin mümkün olduğu alanlarda tercih edilmektedir. Zemine çakılarak uygulanan kazıklar, düşük toprak direnci elde etmek için oldukça etkilidir. Özellikle nemli topraklarda performansları yüksektir ve dikey yerleşimleri sayesinde alandan tasarruf sağlar. Şantiye ortamlarında, sınırlı alanlarda veya hızlı kurulum gereken durumlarda pratik bir çözümdür.
Topraklama levhası ise daha çok yatay yerleştirilen, sac formundaki iletken bir yapı elemanıdır. Kazığın yeterince verimli olamadığı kuru, taşlı veya kaya zeminde alternatif olarak kullanılmaktadır. Daha geniş yüzey alanına sahip olması sayesinde toprakla daha fazla temas eder. Bu sayede özellikle düşük iletkenliğe sahip topraklarda, direnç değerlerini aşağı çekmede etkili olur. Ayrıca, temel beton altına yerleştirilerek binanın temelinde kalıcı bir topraklama çözümü de sağlar.
Sonuç olarak, hangisi tercih edilmeli sorusunun cevabı; zemin yapısına, alanın fiziksel şartlarına ve hedeflenen topraklama değerine göre değişmektedir. Doğru seçim için öncelikle toprak özgül direnci ölçülmelidir, ardından proje gerekliliklerine göre karar verilmelidir. Unutulmamalıdır ki, doğru ekipmanla yapılan topraklama, tüm sistemin güvenliğinin temelini oluşturur.
Yönetmeliğe Uygunluk ve Denetim Süreci
Elektrik tesisatlarında güvenlik standartlarını sağlamak, yasal bir zorunluluktur. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, 21 Ağustos 2001 tarihinde 24500 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik, frekansı 100 Hz'in altındaki alternatif akım ve doğru akım elektrik tesislerine ilişkin topraklama tesislerinin kurulması, işletilmesi ve denetlenmesine dair hükümleri kapsamaktadır.
Topraklama kazığı veya topraklama levhası kullanımında, yönetmeliğe uygun olarak hareket etmek çok önemlidir. Yönetmelik, yeni kurulacak tesislere ve büyük değişikliğe uğrayacak kurulu tesislere doğrudan uygulanmaktadır. Ayrıca, mevcut bir tesiste yapılacak değişiklik, diğer bölümler üzerinde veya başka tesislerde karışıklıklar ve önemli tehlikeler oluşturuyorsa, yönetmelik hükümlerinin uygulanması gerekmektedir.
Denetim süreci konusunda, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği'nde belirtildiği gibi, topraklama tesisatının yılda en az bir kez kontrol edilmesi yasal bir zorunluluktur. Bu kontroller, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği'nde belirtilen kriter ve gerekliliklere göre yapılmalıdır. Bunun yanı sıra, elektrik tesislerinde büyük çaplı bir revizyon veya tadilat yapılması durumunda da ilgili kontroller tekrarlanmalıdır.
Kontrol sonucunda tespit edilen topraklama direnci, yönetmelikte belirlenen minimum direnç değerinden yüksek olmamalıdır. Dolayısıyla, uygunsuzluk tespit edilmesi halinde, tesisin toprak değerlerinin iyileştirilmesi için gerekli çalışmalar en kısa sürede yapılmalıdır. Yönetmelik gerekliliklerini karşılayıp karşılamadığı ise tekrar kontrol edilmelidir. Özellikle, yönetmeliğe uygun olmayan ve uygunluk belgesine sahip olmayan iç tesislere işletmece elektrik verilmemektedir.
Sonuç olarak, elektrik tesisatlarında can ve mal güvenliği için topraklama kazığı veya levhası seçiminde yönetmeliğe uygunluk her zaman ön planda tutulmalıdır. Sistemler düzgün kurulduğunda, kaçak akımlardan kaynaklanan tehlikelere karşı uzun yıllar boyunca etkili koruma sağlar. Elektrikli cihazlarınızın güvenli çalışmasına katkıda bulunmaktadır. Bu yüzden projenize başlamadan önce bir uzmana danışmanız her zaman en doğru yaklaşımdır.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
Topraklama Kazığı ve Topraklama Levhası Arasındaki Temel Fark Nedir?
Toprağa çakılan ve enerjinin toprağa aktarılmasını sağlayan topraklama kazığı, köşebent profilli bir elemandır. Topraklama levhası ise toprağa gömülen geniş yüzeyli metal bir plakadır. Kazıklar genellikle normal toprak koşullarında, levhalar ise kayalık alanlarda tercih edilmektedir.
Temel Topraklama Nasıl Yapılır ve Neden Önemlidir?
Bina temeli içine yerleştirilen topraklama çubukları veya levhalarının beton içerisine gömülmesiyle yapılmaktadır. Bu yöntem, kaçak akımların insanlara zarar vermesini önler. Potansiyel dengelemenin etkisini artırarak elektrik tesisatının güvenliğini sağlar.
Topraklama Sistemlerinin Denetimi Ne Sıklıkla Yapılmalıdır?
Yönetmeliklere göre, yılda en az bir kez kontrol edilmesi yasal bir zorunluluktur. Ayrıca, elektrik tesislerinde büyük çaplı bir revizyon veya tadilat yapılması durumunda da ilgili kontroller tekrarlanmalıdır.
Topraklama Kazığı Seçerken Hangi Kriterlere Dikkat Edilmelidir?
Korozyona karşı dayanıklı sıcak daldırma galvaniz kaplamaya sahip olması gerekmektedir. Ayrıca, zemin koşulları ve yönetmelik gereklilikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Doğru mekanik özelliklerde ürün seçimi yapılmalıdır.
Topraklama Sisteminde Bakır Neden Tercih Edilir?
Bakır, en iyi performansı gösteren malzemedir. Yüksek iletkenliği, korozyona karşı direnci ve uzun ömürlü olması nedeniyle yer toprağı bağlantısında sıklıkla tercih edilmektedir. Bu özellikler, topraklama sisteminin etkinliğini ve güvenilirliğini artırır.