Bir yıldırım düşmesi yaklaşık 100 milyon volt ve 100.000 amper elektrik akımı üretebilmektedir. Bu muazzam güç karşısında, aktif paratoner ve ekipmanları yapılarımızı ve hayatlarımızı korumak için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Sadece 0,5 amperlik bir elektrik akımının bile insan vücudunda kalp durmasına neden olabilmektedir. Bu sebeple, etkili bir yıldırımdan korunma sistemi hayati önem taşımaktadır.
Aktif Paratonerler Nedir?
Aktif paratonerler, yıldırım tehlikesine karşı yapı ve alanları korumak amacıyla geliştirilmiştir. Çevredeki elektriksel alan değişimlerini algılayan sensörlerle çalışan yüksek teknolojili sistemlerdir. Erken Akış Uyarı (E.S.E.) prensibine dayanan bu sistemler, iyon yayarak yıldırımı önceden tespit etmekte ve üzerine çekmektedir. Pozitif ve negatif yıldırımlara karşı koruma sağlamaktadır. Ayrıca, havayı gereksiz yere iyonize etmedikleri için deşarj riskini de azaltmaktadır. Pasif sistemlere kıyasla koruma alanı yönüyle daha etkili olan aktif paratonerler, atmosferik korozyona dayanıklı paslanmaz malzemelerden üretilmekte ve uzun ömürlüdür.
Bu sistemler, kurulum noktalarından itibaren dairesel bir koruma alanı oluşturmaktadır. Koruma yarıçapı, paratonerin yüksekliği ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Genellikle Rp2 = h(2D-h) + ΔL(2D+ΔL) formülüyle hesaplanmaktadır. Binaların yanı sıra rüzgar türbinleri, petrol platformları, telekom kuleleri gibi endüstriyel yapılarda da yaygın olarak kullanılmaktadır. Fransa menşeli NFC 17-102 standardına göre üretilen aktif paratonerler ve ekipmanları, Türkiye’de en çok tercih edilen yıldırımdan korunma sistemlerindendir. Can ve mal güvenliği açısından büyük önem taşımaktadır.
Aktif Paratonerler Ne İşe Yarar?
Yıldırım, bulut ile yer arasındaki tehlikeli elektrik boşalmasıdır. Aktif paratonerler, bu enerjiyi yakalayıp tesisat bileşenleri aracılığıyla güvenli bir şekilde toprağa ileterek yapı ve canlıları korumaktadır. Erken Akış Uyarı (E.S.E.) prensibiyle çalışan bu sistemler, geri dönüş strokuna yerden atlama yaparak yıldırıma güvenli bir yol oluşturmaktadır. Türkiye’de 2000 yılından itibaren en çok kullanılan yıldırımdan korunma yöntemi haline gelen aktif paratonerler, montaj kolaylığı ve etkinlikleriyle öne çıkmaktadır.
Aktif paratonerler, elektromanyetik alan farkı arttığında, iç mekanizmaları iyon yayılımını başlatarak yıldırım kanalını oluşturmakta ve akımı güvenle toprağa aktarmaktadır. Ayrıca, düşük yoğunluklu yıldırım darbelerinde yüksek verim sunmaları ve daha kısa boyutlarda üretilebilmeleri önemli avantajlardır. Ancak bu sistemlerin etkinliği, doğru ve bağımsız topraklama ile doğrudan ilişkilidir.
Aktif Paratonerler ve Ekipmanları
Eksiksiz bir aktif paratoner sistemi; paratoner başlığı, iniş iletkeni ve topraklama sistemi olmak üzere üç ana bileşenden oluşmaktadır. En kritik parça olan aktif paratoner başlığı, paslanmaz çelikten üretilmektedir. Ayrıca, NFC 17-102 standardına uygun olmalıdır. Başlıklar elektrostatik ya da piezoelektrik prensiple çalışmaktadır. Piezoelektrik modeller rüzgar enerjisiyle iyonizasyon sağlarken, elektrostatik modeller çevredeki elektromanyetik alanı kullanarak yıldırımı çekmektedir. Bu sistemlerde iniş iletkeni, yıldırım enerjisini en kısa yoldan toprağa iletmek üzere düzgün ve kesintisiz bir şekilde yerleştirilmektedir. Ayrıca, aktif paratoner başlığı minimum 5 metre uzunluğundaki sıcak galvaniz kaplı direklere monte edilmelidir. Yapının en yüksek noktasından da en az 2 metre yukarıda yer almalıdır.
Sistemin diğer önemli ekipmanları arasında yıldırım sayacı, 4000A üzerindeki darbeleri sayarak kayıt tutmaktadır. Test cihazı ise topraklama direncinin ölçümünü sağlamaktadır. Tüm bileşenlerin NFC 17-102, EN 50164 veya EN 62561 standartlarına uygun olmalıdır. Sistemin topraklama direncinin 10 ohm’un altında tutulması gereklidir.
Aktif Paratonerler
Günümüzde piyasada bulunan paratoner çeşitleri arasında aktif paratonerler, yüksek koruma performansları nedeniyle öne çıkmaktadır. Bunlar markalarına ve özelliklerine göre farklılık göstermekte ve her birinin kendine özgü avantajları bulunmaktadır.
Tesla
Tesla marka ST model Aktif Paratoner, NFC17-102:2011 ve TS 13709 uygunluk standartlarına sahiptir. Bu model, çeşitli prestijli kuruluşlar tarafından test edilmiş ve onaylanmıştır. BET Technologiezentrum tarafından 100 kA darbe akım testinden, ICMET Croiova tarafından yüksek gerilim testinden ve TUBITAK SAGE tarafından rüzgâr dayanım testinden geçmiştir. Ayrıca gerçek yıldırım gözlem laboratuvarında gerçek yıldırımlarla test edilmiştir.
Tesla ST model, harici test cihazı ile kontrol edilebilen özelliğe sahiptir. Ayrıca, 60 mikrosaniyelik erken uyarım süresi ile dikkat çekmektedir. 400 x 800 mm boyutlarında ve 7,5 kg ağırlığındadır. Paslanmaz çelikten üretilen bu paratoner ekipmanları, 25 yıl paslanmazlık garantisiyle sunulmaktadır.
Pulsar
Pulsar aktif paratonerler, elektrostatik alan değişimi prensibiyle çalışmakta ve radyoaktif izotop kullanmaz. Bu sistem, kendi içerisindeki piezoelektrik devreler sayesinde atmosferdeki elektrik alan değişimlerini algılayarak iyonizasyon başlatmaktadır. Havadaki elektromanyetik alan farkı arttığında, paratoner içindeki mekanizma devreye girerek iyon yayılımını başlatmaktadır. Koruma çaplarına göre PULSAR 30 STAINLESS STEEL, PULSAR 45 STAINLESS STEEL ve PULSAR 60 STAINLESS STEEL olarak 3 modeli mevcut olup, ABB Group güvencesiyle satış ve satış sonrası hizmeti sağlanmaktadır.
Yıldırım Sayıcılar
Yıldırım sayıcılar, yıldırımdan korunma sistemlerinin sağlık kontrolü için paratoner çeşitleri ile birlikte kullanılanılmaktadır. Sistemin maruz kaldığı yıldırım darbeleri hakkında değerli veriler sunmaktadır. Bu cihazlar, iniş iletkeninden toprağa aktarılan yıldırım akımlarını tespit edip saymaktadır. Bakım ve muayene işlemleri için kritik bilgiler sağlamaktadır.
Forend Yıldırım Sayıcı
Forend yıldırım sayıcı, aktif paratoner sistemlerinde yaygın olarak kullanılan güvenilir bir cihazdır. EY.00.P.YS.FOREND ürün koduyla piyasada bulunan bu cihaz, "Yıldırım Sayacı / Lightning Strike Counter" olarak adlandırılmaktadır. 0,63 kg ağırlığındadır.
Test Cihazları
Kaliteli bakım ve düzenli kontrol, paratoner çeşitleri sistemlerinin uzun ömürlü ve güvenilir çalışması için şarttır. Test cihazları bu noktada devreye girmekte ve sistemlerin düzgün çalışıp çalışmadığını tespit etmemizi sağlamaktadır. Aktif paratonerlerin doğru çalışıp çalışmadığını anlamak için iki farklı test yöntemi kullanılmaktadır. Test Soketi ile Aktivasyon Testi ve Manyetik Sonda ile Aktivasyon Testi.
Forend Test Cihazı
Forend Test Cihazı, paratoner çeşitleri sistemlerinin düzenli bakımında kullanılan kompakt ve etkili bir test ekipmanıdır. AE 10441 ürün koduyla piyasada bulunan bu cihaz, 0,47 kg ağırlığındadır. Böylece kullanıcılar için kolay taşınabilir bir çözüm sunmaktadır.
Paratoner sistemlerinin bakımı ve testi için düzenli muayene çok önemlidir. Muayene sırasında bir önceki muayene raporları incelenmektedir. Belirtilen eksikliklerin giderilip giderilmediği kontrol edilmektedir. Böylece sistemin sürekli olarak optimum seviyede çalışması sağlanmaktadır. Esco Elektrik, yıldırımdan korunma ve topraklama sistemleri alanında ISO ve TSE belgeli ürünleriyle, 2010 yılından bu yana sektörde güvenilir çözümler sunmaktadır. Tesislerinizin güvenliği için ihtiyaç duyduğunuz tüm ürün ve hizmetler hakkında daha fazla bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.